تصور کنید میتوانستیم خانه یا ماشین همسایه را بیمه کنیم یا حتی میتوانستیم زندگی یا فوت یک غریبه را بیمه کنیم، چه اتفاقی می افتاد؟ فکر میکنید چنین رابطهای به لحاظ منطقی در قرارداد بیمه صحیح خواهد بود؟
قرار است در این مقاله در رابطه با یکی از مهمترین اصول ۸ گانه در قراردادهای بیمه صحبت کنیم به نام «اصل نفع بیمهای (Insurable interest) که باعث میشود بیمهگذار از مورد بیمه خود نهایت مراقبت را به عمل آورد. ابتدا این اصل و علت وجود آن را در قراردادهای بیمه بررسی و تعریف می کنیم، به مواد قانونی این اصل در ایران و اهمیت آن میپردازیم. به اینکه این ستون در بیمه تا چه اندازه عظیم و مهم است و وزن قرارداد را حمل میکند؟
تعریف نفع بیمه ای
اگر بخواهیم به بیانی ساده و روان نفع بیمهای را تعریف کنیم باید گفت نفع بیمهای (Insurable Interest) یعنی بیمهگذار از سالم ماندن مورد بیمه نفع ببرد. به بیان رسمی و آکادمیک بیمهگذار در بقای آنچه به بیمه می کند، نفع داشته باشد. مطابق تعریفی که بیان شد و مثالهایی که در مقدمه بحث زدیم شاید نتیجه بگیرید نفع بیمهای حاصل مالکیت داشتن مورد بیمه است در صورتی که صرف مالکیت بیانگر نفع بیمهای نیست. تصور کنید مالی را بهصورت استیجاری در دست دارید مانند خانه، خودرو، کشتی، هواپیما و… شما مالک آن مال نیستید ولی از سالم ماندن و بقای مال در حال نفع بردن هستید. چنین ویژگی ای است که باعث می شود شما در قرارداد بیمه نفع بیمهای داشته باشید.
برای بررسی مواد قانونی در اصل نفع بیمهای اگر به قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ مراجعه کنیم در مییابیم که ماده ۴ در تعریف موضوع بیمه به شرط ذی نفع بودن بیمهگذار در بقای مورد بیمه اشاره کرده که همان تعریف نفع بیمهای است. در ماده ۵ به نتیجه نفع بیمهای اشاره کرده است که بیان شد اگر شخصی مالی را در دست خود به شکل اجاره داشته باشد میبایست مسئول حفظ مال نیز باشد و از آن مراقبت نماید.
اهمیت نفع بیمه ای
مهمترین دلیل اهمیت این اصل در قراردادهای بیمه مراقبت بیمهگذار از مورد بیمه است به این معنی که زمانی که بیمهگذار در بقای مالی که بیمه کرده است دارای نفع و سود باشد تمام تلاش خود را بر حفظ و نگهداری از مورد بیمه می کند. ضمن اینکه نفع بیمهای برای بیمهگر هم اصل مهمی است، زیرا باعث میشود تقلب و سوء استفاده بیمهگذاران نیز به حداقل برسد. زمانی که افراد در مورد بیمهای که تحت پوشش قرار داده است دارای نفع باشند اگر بخواهند از آسیبرسانی به مال نفع ببرند این اصل به آنها این اجازه را نمیدهد و باعث میشود نفع بیمهگذار در حفظ مال بیشتر از نفع حاصل از غرامت گیری از بیمهگر در زمان وقوع حادثه باشد. علاوه بر این، این اصل با سایر اصول مثل اصل خسارت دست به دست هم میدهند تا تقلب بیمهگر و بیمهگذار را در طول قرارداد بیمه تا حد امکان کاهش دهد.
نتیجه گیری
همانطور که میدانید اهمیت این اصل در بین اصول بیمه جایگاه خود را دارد، اما نمیتوانیم هر کدام از این اصول را مهمتر از بقیه بدانیم؛ گرچه که در مورد این اصول میتوان گفت کدام وزن بیشتری از قرارداد را تحمل می کنند و کدام کمتر؟ اما اظهارنظر در مورد اهمیت آنها مانند این است که در مورد اهمیت ستونها و زیربنای یک ساختمان نظر بدهیم. همه ستون ها از اهمیت یکسانی برخوردارند و نبود هر یک باعث فرو ریختن ساختمان خواهد شد اما می توانیم بگوییم کدام ستون وزن بیشتری از ساختمان را تحمل می کند؟ اصل نفع بیمهای وزن مربوط به مورد بیمه و وجهۀ قانونی بیمهگذار در بیمه کردن مورد بیمه را بر دوش می کشد که وزن کمی نیست و نبود آن موجب سوء استفاده و تقلب هم توسط بیمهگذار و هم توسط بیمهگر می شود.