تصور کنید بیمه آتش سوزی منازل مسکونی خریداری کرده‌اید، حال منزل شما دچار آتش سوزی (چه کلی و چه جزئی) شده است (گرچه که امیدواریم هیچ وقت چنین حادثه ای رخ ندهد)؛ شما به عنوان بیمه‌گذار چه اقدامات یا وظایفی را بعد از حادثه باید انجام دهید؟ بیمه‌گر و ذی نفع بیمه نامه چه انتظاراتی از شما خواهند شد؟
در این مقاله به وظایف بیمه‌گذار خواهیم پرداخت، اینکه بیمه‌گذار در چه حیطه ای می بایست در زمان وقوع خسارت عمل کند و بعد به این می پردازیم که چه پیامدهایی همراه بیمه‌گذار خواهد بود اگر به وظایف‌اش در زمان خسارت درست یا کامل عمل نکند؟
ذکر این نکته ضروری است که در این مقاله به کلیات وظایف و اقدامات پرداخته شده است و بیمه‌گذار برای آگاهی کامل از وظایف خود می بایست شرایط عمومی و خصوصی بیمه نامه و آیین نامه مربوط به هر کدام از رشته های بیمه را مطالعه فرمایند.
وظایف بیمه‌گذار هنگام وقوع خسارت
به صورت کلی در قانون بیمه به وظایف کلی بیمه‌گذار در هنگام وقوع خسارت پرداخته شده است اما چنان که گفته شد در صورتی که بخواهیم وظایف بیمه‌گذار در هر رشته بیمه را بررسی کنیم می بایست به آیین نامه ها، شرایط خصوصی و عمومی بیمه نامه بپردازیم. در این مقاله سعی شده علاوه بر قانون بیمه وظایف مشترک بیمه‌گذار در رشته های مختلف بیمه نیز بیان شود. وظایف بیمه‌گذار به شرح زیر است:
- جلوگیری از توسعه خسارت
مطابق ماده 15 قانون بیمه “… در صورت نزدیک شدن حادثه یا وقوع آن اقداماتی را که برای جلوگیری از سرایت و توسعه خسارت لازم است به عمل آورد.” بیمه‌گذار لازم است تمام اقدامات لازم برای جلوگیری از توسعه خسارت را انجام دهد.
در بیمه نامه های اموال چنان که در ادامه ماده بیان شده “…مخارجی که بیمه‌گذار برای جلوگیری از توسعه خسارت می‌نماید بر فرض که منتج به نتیجه نشود به عهده بیمه‌گر خواهد بود ولی هر گاه بین طرفین در‌موضوع لزوم مخارج مزبوره یا تناسب آن با موضوع بیمه اختلافی ایجاد شود حل اختلاف به حکم یا محکمه رجوع می‌شود.” برای جلوگیری از توسعه خسارت که اثربخش نباشد، بیمه گر موظف است هزینه اقدامات را بپردازد. از جمله این اقدامات می توان به جا‌به‌جا کردن اجناس انبار در بیمه نامه آتش سوزی انبارها در زمان وقوع آتش سوزی اشاره کرد یا در بیمه نامه های آتش سوزی صنعتی استفاده از کپسول آتش نشانی در زمان وقوع حادثه از توسعه خسارت به سایر سایت های صنعتی خودداری می کند.
- اطلاع بیمه گر از خسارت در اولین زمان
مطابق ماده 15 قانون بیمه “… اولین زمان امکان و منتهی در ظرف پنج روز از تاریخ اطلاع خود از وقوع حادثه
بیمه‌گر را مطلع سازد و الا بیمه‌گر مسئول نخواهد بود مگر آنکه بیمه‌گذار ثابت کند که به واسطه حوادثی که خارج از اختیار او بوده است اطلاع به بیمه‌گر در مدت مقرر برای او مقدور نبوده است.” در همه انواع بیمه نامه بیمه‌گر می بایست در اولین زمان ممکن به بیمه‌گر جریان حادثه و علت آن را اطلاع دهد. چنان که ماده مذکور بیان کرده ملاک ممکن را هم آورده که رخ دادن علتی خارج از اختیار بیمه‌گذار است. تازه ترین مثال این موضوع را می توان حادثه تلخ بندر شهید رجایی دانست که برخی بیمه‌گذاران به علت شرایط موجود در سامانه های ترخیص و آرشیو امکان اطلاع رسانی به موقع به بیمه‌گران را نداشتند.
- ارائه کامل اسناد و مدارک به بیمه گر
بیمه‌گذار می بایست اسناد کامل را دریافت کند زیرا مرجع اصلی ارزیابی خسارت است. ضمن اینکه اظهار کامل مطالب و جریانی که رخ داده جدای از اسناد و مدارک جزء وظایف اصلی بیمه‌گذار است کمااینکه در قانون بیمه و شرایط عمومی بیمه نامه ها به آن با عنوان «اصل حسن نیت» پرداخته شده است که طیف وسیعی آن رعایت صداقت و راستی را در گفتار و عمل بیمه‌گذار و بیمه‌گر شامل می شود.
- همکاری با ارزیاب خسارت
جدا از اینکه در شرایط خصوصی برخی بیمه نامه ها ذکر می شود که حتما از ارزیاب خسارت رسمی با ارزیاب خسارت مخصوص بیمه‌گر استفاده شود، مهم این است که بیمه‌گذار نهایت همکاری را با ارزیاب خسارت داشته باشد. اجازه دسترسی به قسمت های آسیب دیده برای وی فراهم باشد، به مکان آسیب دیده تغییری اعمال نشده باشد مگر اینکه به اطلاع ارزیاب برسد، جریان حادثه و حزئیات آن به اطلاع ارزیاب برسد و… .
چه پیامدهایی در صورت عدم انجام وظایف متوجه بیمه‌گذار است؟
چنان که در متن قانون نیز به آن اشاره شد، در صورت عدم انجام وظایف توسط بیمه‌گذار، بیمه‌گر در برخی موارد می تواند خسارت را پرداخت نکرده یا از مبلغ خسارت پرداختی بکاهد یا در برخی موارد مسئولیت بیمه نامه را از خود سلب کند.
ضمن اینکه در صورتی که بیمه‌گذار به وظایف خود توجه ای نداشته باشد به مورد بیمه‌ای که خودش تحت پوشش قرار داده آسیب بیشتری خواهد رسید. همانطور که ملاحظه شد نهاد قانون گذار مسئولیت جلوگیری از توسعه خسارت را بر عهده بیمه‌گذار قرار داده که گام بسیار مثبتی در جهت جلوگیری از آسیب بیشتر به مورد بیمه است.
مهم ترین نکته ای که در این شرایط رخ می دهد سلب اعتماد میان طرفین قرارداد است زیرا کلیدی ترین عامل انعقاد قرارداد است. در صورتی که بیمه‌گذار به وظایف خود در بیمه نامه پایبند نباشد بیمه‌گر در زمان تمدید بیمه نامه پیشنهاد را رد کرده یا با حق بیمه بسیار بالاتری پیشنهاد را می پذیرد.
نتیجه گیری
در نهایت، همکاری بیمه‌گذار و انجام وظایف محوله توسط وی بسیار حائز اهمیت است. چنان که بیان شد بسیاری از اقدامات و وظایف در جهت تقویت حفاظت از مورد بیمه و توسعه اعتماد در رابطه میان بیمه‌گر و بیمه‌گذار است.
بیمه‌گر نیز مانند بیمه‌گذار از وظایفی برخوردار است و افزایش اعتماد دو جانبه به همکاری بیمه‌گر نیز بستگی دارد. در بازار کنونی بیمه ایران شاهد عدم اعتماد بیمه‌گذاران به انجام وظایف به علت قصور و کوتاهی بیمه‌گران در انجام وظایف خود در هنگام پرداخت خسارت یا حین وقوع حادثه هستیم و اصلاح رویه های این چنینی بر اعتماد بیشتر بیمه‌گذاران و انجام وظایف محوله توسط آنان نیز تاثیر به سزایی دارد.
