در اقدامی که در راستای اجرای یک الزام قانونی معوق صورت می‌گیرد، پیش‌نویس آیین‌نامه «بیمه شخص ثالث راننده‌محور» تهیه و برای بررسی به نهادهای مربوط ارائه شده است. طبق اعلام مسئولان بیمه مرکزی، در صورت نهایی شدن تأییدیه‌ها تا پایان امسال، از سال آینده مدل جدید بیمه شخص ثالث بر مبنای راننده به مرحله اجرا درخواهد آمد. این تغییر مهم به معنای محاسبه حق بیمه بر پایه سابقه و رفتار هر راننده است و می‌تواند به رانندگان محتاط تخفیف‌های بیشتری اعطا کند.
بر اساس تبصره یک ماده ۱۸ قانون بیمه اجباری شخص ثالث (مصوب ۱۳۹۵)، بیمه مرکزی مکلف بود حداکثر تا پایان برنامه پنج‌ساله ششم، امکان صدور بیمه‌نامه‌های شخص ثالث براساس ویژگی‌های «راننده» را فراهم کند. با این حال، اکنون یک سال از آغاز برنامه پنج‌ساله هفتم گذشته و اجرای این بند قانونی همچنان محقق نشده و به تعویق افتاده است.
مفهوم «بیمه شخص ثالث راننده‌محور» آن است که سوابق و ویژگی‌های راننده در تعیین حق بیمه نقش مستقیم داشته باشد، نه صرفاً مشخصات خودرو. به گفته مجید مشعلچی، قائم‌مقام رئیس‌کل بیمه مرکزی, در این مدل رانندگان بر اساس شاخص‌های ریسک به دو گروه پرخطر و کم‌خطر تقسیم می‌شوند. رانندگان پرخطر هنگام صدور بیمه‌نامه حق بیمه بیشتری پرداخت خواهند کرد و رانندگان کم‌خطر از تخفیف برخوردار می‌شوند. بدین‌ترتیب، بار مالی ناشی از رانندگی پرخطر از دوش جامعه برداشته شده و مستقیماً متوجه رانندگان متخلف خواهد شد.
مراحل اجرایی و زمان‌بندی طرح بیمه شخص ثالث راننده‌محور
بیمه مرکزی نقشه راه سه‌مرحله‌ای را برای پیاده‌سازی بیمه راننده‌محور ترسیم کرده است. غلامرضا خسروشاهی، رئیس‌کل بیمه مرکزی، سه مرحله اصلی را چنین برشمرده است:
- مرحله اول: طراحی نرم‌افزارها و تعیین شاخص‌های موردنیاز برای سنجش ریسک راننده (این مرحله انجام شده است).
- مرحله دوم: اصلاح مقررات و آیین‌نامه‌های مربوطه و تصویب آن‌ها در شورای عالی بیمه.
- مرحله سوم: اجرای عملیاتی محاسبه حق بیمه سالانه بر مبنای مدل راننده‌محور در فرآیند صدور بیمه‌نامه.
به گفته خسروشاهی، مرحله نخست (طراحی سامانه و شاخص‌ها) به پایان رسیده و پیش‌نویس آیین‌نامه نیز اکنون تدوین شده است. این پیش‌نویس در ماه‌های آینده برای بررسی و تصویب به شورای عالی بیمه ارائه خواهد شد و پس از تأیید شورا و هیئت دولت، امید می‌رود که اجرای مدل راننده‌محور از ابتدای سال آینده آغاز گردد. وی تأکید کرده است که اگر مصوبه دولت تا اواخر سال اخذ شود، حق بیمه شخص ثالث بر اساس مدل راننده‌محوری محاسبه شده و از سال بعد اجرایی خواهد شد.
مزایای طرح برای رانندگان محتاط
کارشناسان صنعت بیمه معتقدند اجرای این آیین‌نامه در نهایت به سود رانندگان قانون‌مند و کم‌خطر تمام خواهد شد. غلامعلی صادقی، کارشناس بیمه، با اشاره به ماده ۱۸ قانون شخص ثالث یادآور شده است که بیمه‌نامه‌های این رشته باید بر اساس ویژگی‌های خودرو و راننده صادر شوند و در واقع بیمه شخص ثالث از دیدگاه فنی هم خودرومحور و هم راننده‌محور باشد . اما به گفته او، علی‌رغم تصریح قانون، تاکنون بخش راننده‌محور اجرا نشده است. صادقی می‌گوید در صورت عملی شدن این طرح، راننده‌ای که سابقه رانندگی خوبی دارد یک «امتیاز» دریافت کرده و نهایتاً حق بیمه کمتری خواهد پرداخت.
مسئولان صندوق تأمین خسارت‌های بدنی نیز این تغییر را رویکردی عادلانه و تشویقی می‌دانند. مهدی قمصریان، مدیرعامل این صندوق، هدف قانون‌گذار را حمایت از رانندگان قانون‌مدار عنوان کرده و تأکید می‌کند که اجرایی شدن بیمه راننده‌محور به بیمه مرکزی این امکان را می‌دهد تا برای افراد بدون تخلف، بیمه‌نامه شخص ثالث را با تخفیفات مناسب‌تری ارائه کند؛ در حالی که رانندگانی که تخلفات حادثه‌ساز دارند بیمه‌نامه خود را با قیمت بالاتری تهیه خواهند کرد. به گفته وی، این اقدام در مجموع یک اهرم تشویقی برای رعایت مقررات محسوب می‌شود و نگاه عادلانه‌تری را در حق بیمه‌ها ایجاد خواهد کرد، مشروط بر اینکه با همکاری نیروی انتظامی امکان دسترسی به سوابق رانندگی افراد فراهم شود.
چالش‌ها و چشم‌انداز پیش‌رو بیمه شخص ثالث راننده‌محور
با وجود آماده بودن زیرساخت‌های فنی، اجرای کامل بیمه راننده‌محور مستلزم رفع برخی موانع اجرایی مهم است. یکی از پیش‌نیازهای اصلی، تبادل اطلاعات میان بیمه مرکزی و پلیس راهنمایی و رانندگی (فراجا) برای دریافت سوابق تخلفات رانندگان از جمله نمرات منفی گواهینامه‌ها است. علی استادهاشمی، رئیس‌کل بیمه مرکزی، در این زمینه می‌گوید سامانه فنی لازم در بیمه مرکزی آماده بهره‌برداری است و حتی این مدل به شکل آزمایشی در دو شرکت بیمه پیاده‌سازی شده، اما برای اجرای سراسری آن باید داده‌های موردنیاز از سوی پلیس راهور در اختیار بیمه مرکزی قرار گیرد. طی ماه‌های اخیر با پیگیری کارگروه دولت الکترونیک، توافقاتی برای تسریع تبادل اطلاعات صورت گرفته و با تغییر مدیریتی در رأس پلیس راهور، انتظار می‌رود روند ارائه سوابق رانندگی به صنعت بیمه سرعت یابد.
در عین حال، برخی ناظران نسبت به جزئیات اجرای این طرح و پیامدهای آن ابراز نگرانی می‌کنند. برای مثال، باید تمهیداتی اندیشیده شود تا رانندگان پرخطر نتوانند با انتقال بیمه‌نامه به نام بستگان یا افراد کم‌ریسک، از پرداخت حق بیمه متناسب با سابقه منفی خود شانه خالی کنند. همچنین باید مراقب بود اجرای این طرح به افزایش نامتعارف نرخ بیمه و کاهش استقبال مردم از بیمه‌نامه‌های شخص ثالث منجر نشود.