بیمه عمر؛ پرطرفدارترین بیمه در دنیا و ناشناخته در ایران

همانطور که در مقاله‌های گذشته در مورد صنعت بیمه در کشورهای توسعه یافته دنیا مانند استرالیا و آمریکا گفته بودیم، ضریب نفوذ بیمه (نسبت حق‌بیمه به تولید ناخالص داخلی) رابطه مستقیمی با میزان کیفیت زندگی مردم در یک کشور دارد. در این کشورها، ضریب نفوذ بیمه بین ۷ تا ۱۲ درصد است که نشان می‌دهد؛ پرطرفدارترین بیمه در این کشورها، بیمه عمر است،  درحالیکه در ایران، این مقدار به نزدیک ۲ درصد رسیده که البته کمی بالاتر از میانگین خاورمیانه (۱/۷درصد) قرار گرفته اما با میانگین جهانی که حدود ۶/۵ درصد است، فاصله بسیار دارد. در بخش بیمه عمر نیز سطح توسعه کشورها و نیز درآمد سرانه رابطه مستقیمی با میزان استفاده از این بیمه دارد. در این کشورها، بیشترین حق بیمه تولیدی مربوط به بیمه عمر است؛ بطوریکه در کشورهای اروپایی به‌طور میانگین ۶۰ درصد، در آمریکا ۸۵ درصد و در کانادا ۹۰ درصد از مردم از بیمه عمر استفاده می‌کنند.

اما این واقعیت را نیز باید در نظر داشت که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، حق بیمه تولیدی در بیمه عمر، کمتر از ۱۰ درصد مجموع حق بیمه تولیدی و در ایران تنها ۲/۵ درصد است. پس با وجود بدیهی بودن نقش درآمد سرانه در میزان ضریب نفوذ بیمه، باید گفت که در ایران عموم مردم نه به‌خاطر کافی نبودن درآمد، بلکه از یک‌سو به‌خاطر شرایط فرهنگی مانند گریز از آینده‌نگری و دوراندیشی و از سوی دیگر به‌خاطر بی‌اطلاعی از مزایای بیمه عمر از آن استقبال نمی‌کنند. پیشتر در مورد تأثیر و نقش فرهنگ ملت‌ها در میزان استفاده از بیمه صحبت کردیم. در آنجا، معیارهایی معرفی شد که بر اساس آن‌ها ساختار فرهنگی کشورها پایه ریزی می‌شوند.

پیدا کردن رابطه بین بیمه عمر و فرهنگ درونی ملت‌ها، مسأله‌ای است که یافتن آن چندان ساده­ بنظر نمی‌رسد. چرا که بیمه عمر، بر اساس الگوهای پیچیده‌ای است که مزایای آینده را تضمین می‌کند. بنابراین با توجه به عدم قطعیت و ابهام نسبت به آینده، رفتار مردم نسبت به بیمه عمر بر اساس عادت‌های فرهنگی شکل می‌گیرد. بر اساس مطالعات میدانی که توسط محققان دانشگاه کارولینا بر روی داده‌های ۴۱ کشور جهان انجام شده است، نشان داده شده که دو معیار مردگرایی و فاصله قدرت (در مورد عوامل تأثیرگذار در رفتار فرهنگی در مقاله‌های گذشته صحبت کرده‌ایم)، رابطه‌ی معکوس با میزان استفاده از بیمه عمر دارند. البته در کنار این عوامل، قطعا، معیارهای دیگری نیز در میزان تمایل مردم به خرید بیمه عمر وجود دارند. مسائلی مانند نرخ سود در مقابل سود بانکی، پوشش‌­های ارائه شده و یا میزان حق بیمه، همه و همه، مواردی هستند که در کنار عادت‌های فرهنگی، سبب شکل ­گیری سهم بیمه عمر در اقتصاد و تولید ناخالص داخلی کشورها می‌شوند. البته، در مطالعات دیگر روانشناسان نشان داده‌اند که با توجه به ساختار ذهنی انسان و تغییر این ساختار در برابر مسائلی که با آن‌ها مواجه می‌شود، پویایی رفتار مشتریان بیمه عمر بر اساس عوامل فرهنگی، متفاوت خواهد بود. بنابراین در صورت اطلاع رسانی گسترده، می‌توان از ظرفیت عظیم موجود در بخش بیمه عمر، به‌ویژه پس‌انداز را فعال کرد و مردم را به استفاده از پوشش‌های متفاوت آن ترغیب کرد.

عامل محرک بعدی که شاید بیش از هر کشوری در ایران به‌ کارگیری آن ضروری باشد، جذابیت‌ بخشی به بیمه عمر به‌عنوان یک سرمایه گذاری سودآور در مقابل رقیب سرسختی مانند سرمایه گذاری بانکی است. هرچند مزیت‌های بیمه عمر مانند هر بیمه دیگری در جبران بخشی از خسارات ناشی از فقدان ناگهانی هر یک اعضای خانواده به‌ویژه سرپرستان خانوار است و کسب سود از خرید بیمه عمر حاشیه‌ای است؛ اما تا زمانیکه اطمینان از مهار زیان‌های احتمالی به‌عنوان یک اصل  در بین مردم جا نیفتاده است، چاره‌ای جز ارائه انواع محصولات ترکیبی بیمه عمر و بیمه سرمایه‌ گذاری وجود ندارد.

شاید ۹۰ درصد از کسانی که در ایران از بیمه عمر در ایران استقبال نکرده‌اند، ندانند که حتی در صورت فوت طبیعی پس از پرداخت قسط اول، بازماندگان قرارداد کل سرمایه انتخابی را دریافت خواهند کرد. و ندانند در زمان از کار افتادگی دائم، بیمه‌گذار از پرداخت اقساط معاف می‌شود و در پایان کل سرمایه را دریافت خواهد کرد. یا اینکه اگر شخص بیمه شده در سررسید سالانه بیمه عمر و سرمایه گذاری به هر دلیل قادر به پرداخت حق بیمه نباشد، می‌تواند از اندوخته حاصل از سرمایه گذاری خود به منظور پرداخت حق بیمه آن سال استفاده کند.

بنابراین وظیفه امروز مسئولان صنعت بیمه کشور، از سیاست‌گذاران و ناظران گرفته تا بیمه‌گران دولتی و خصوصی، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی گسترده برای افزایش ضریب نفوذ انواع بیمه‌ها اعم از اشخاص، اموال و مسئولیت برای تحقق اهدافی همچون ایجاد آرامش و آسودگی خاطر در زندگی و کسب‌وکار مردم و اطمینان‌بخشی به آینده آن‌هاست که می‌تواند علاوه بر بالا بردن سلامت روانی جامعه سطح معیشتی و رفاهی را ارتقا دهد.